Dla rodziców

Słownik biblioteczny

                          Słownik pojęć bibliotecznych

 akcydens – druk okolicznościowy, użytkowy lub informacyjny (np.: ulotka, kalendarz, instrukcja, program, formularz, bilet, karta pocztowa, prospekt) nie będący książką ani czasopismem

almanach – rocznik zawierający kalendarium wzbogacone informacjami lub poradami, czasem krótkimi opowiadaniami oraz materiałami o charakterze kronikarskim lub antologia zawierająca materiały z jednej dziedziny sztuki lub nauki, których wspólną cechą jest czas powstawania

adnotacja - krótka informacja o treści i przeznaczeniu książki - może znajdować się na skrzydełku obwoluty na ostatniej stronie okładki lub na odwrocie karty tytułowej.

 akcesja - czynności przy włączaniu do zbiorów bibliotecznych uzyskanych wydawnictw i innych dokumentów polegające na wpisaniu ich do odpowiednich ksiąg i kartotek wpływów (nabytków) oraz opatrzeniu poszczególnych pozycji kolejnym numerem wpływu; stosowana w dużych bibliotekach.

aneks - załącznik, uzupełnienie dzieła ściśle związane z jego przeznaczeniem i treścią, w postaci map, wykresów itp. autor - twórca dzieła literackiego lub naukowego, także dzieła sztuki, dzieła technicznego.

Baza danych – zbiór danych wraz z oprogramowaniem umożliwiającym ich wykorzystanie, przeszukiwanie z uwzględnieniem różnych kryteriów

beletrystyka - utwory literatury pięknej, głównie powieści, nowele, często o charakterze lekkim. bibliofil - miłośnik, znawca, zbieracz cennych, rzadkich książek jakiegoś autora albo z pewnego zakresu tematycznego.

bibliofilstwo - zamiłowanie do zbierania książek, kolekcjonowania rzadkich i cennych druków.

bibliografia - uporządkowany spis dokumentów dobranych według określonych kryteriów, którego celem jest pełnienie funkcji informacyjnych.

biblioteka narodowa – biblioteka odpowiedzialna za gromadzenie, opracowywanie i trwałe przechowywanie pełnej produkcji wydawniczej państwa (kraju) oraz wydawnictw zagranicznych dotyczących państwa. Biblioteka narodowa w Polsce została powołana do życia w 1928 r.

bibliotekoznawstwo- dyscyplina bibliologii, nauka o teoretycznych podstawach bibliotekarstwa i dziejach bibliotek. biblioterapia - terapia wykorzystująca książki, polega na czytaniu określonych fragmentów książek w celu wywołania pożądanej reakcji u chorego.

czasopismo - wydawnictwo periodyczne, wychodzące w regularnych odstępach czasu, ale rzadziej niż gazety. 

cymelia – grupa zbiorów bibliotecznych szczególnie cennych .

dedykacja - formuła napisana lub wydrukowana zwykle na pierwszej stronie książki albo tuż po tytule, w której autor, wydawca lub drukarz ofiarowuje komuś swoje dzieło.

diarusz – dziennik, skrótowy zapis bieżących wydarzeń z życia publicznego lub prywatnego

doklejka – kartka przyklejona do ostatniego arkusza książki zawierająca koniec tekstu lub errata. druk – wytwór sztuki drukarskiej (książka, broszura, ulotka). W ogólnym znaczeniu powielanie różnymi metodami oryginałów dwuwymiarowych.

drukarstwo - dawniej rzemiosło polegające na powielaniu tekstów, obecnie pojęcie obejmujące przemysł poligraficzny. W węższym znaczeniu drukarstwem nazywa się technikę druku wypukłego.

ekslibris - artystycznie skomponowany znak własnościowy książki z nazwiskiem i symbolicznym znakiem właściciela lub nazwa instytucji, odbity na kartce przyklejanej na wewnętrzną stronę okładki.

errata - wykaz błędów dostrzeżonych w publikacji po jej wydrukowaniu, wraz z ich sprostowaniem, dołączony do każdego egzemplarza nakładu, zwykle w postaci oddzielnej kartki, jako wkładka lub wklejka.

fiszka - kartka do sporządzania notatek. format biblioteczny - wysokość grzbietu książki wyrażona umownymi symbolami bądź podana w cm.

hasło - wyraz lub wyrazy wysunięte na czoło pozycji i decydujące o jej zaszeregowaniu w słowniku, encyklopedii, katalogu, bibliografii itp.

indeks  - skorowidz, spis pomocniczy, wykaz terminów, rejestr, wykaz haseł, nazw, nazwisk, umieszczony zazwyczaj na końcu książki .

inicjał - 1. Początkowe litery imienia i (lub) nazwiska. 2. Pierwsza litera utworu (lub jego części) wyróżniająca się wielkością lub zdobieniem. inkunabuł - każdy druk wydany przed r. 1501.

inkunabuł – każdy druk wydany w epoce średniowiecza, ręcznie przepisany

inskrypcja – stary napis (np. hieroglif) wyryty w twardym materiale (np. w kamieniu lub metalu)

ISSN – Międzynarodowy Znormalizowany Numer Wydawnictwa Ciągłego: International Standard Serial Number; symbol nadawany każdemu wydawnictwu ciągłemu - obowiązuje od 1975 r.

inwentarz biblioteczny - szczegółowy wykaz obiektów wchodzących w skład zbiorów bibliotecznych, sporządzony dla celów administracyjnych (ewidencyjno-kontrolnych i porządkowych).

jednostka inwentarzowa - każdy oddzielny egzemplarz całkowitego wydania jakiegoś dzieła (również wielotomowego) bądź każdy oddzielny wolumen. jednostka katalogowa - każdy poszczególny egzemplarz samoistnego dokumentu bibliotecznego, dla którego sporządza się główny opis katalogowy.

katalog biblioteczny - zawiera informacje o książkach i innych dokumentach znajdujących się w zbiorach biblioteki, w formie opisu na kartach katalogowych, uszeregowanych według ustalonych zasad (zazwyczaj według alfabetu).

kapitałka – tasiemka lub skóra przyklejona do górnego i dolnego grzbietu książki przygotowanej do twardej oprawy. karta biblioteczna – karta uprawniająca czytelnika do korzystania z biblioteki.

karta katalogowa – blankiet przeznaczony do dokonywania opisu katalogowego. 5 karta książki – formularz biblioteczny zawierający autora i tytuł dzieła oraz rubryki do wpisywania numeru czytelnika, daty wypożyczenia i zwrotu książki.

karta tytułowa – karta na początku książki zawierająca na pierwszej stronie imię i nazwisko autora, tytuł, podtytuł, wydawcę, miejsce i rok wydania.

katalog biblioteczny – jest to spis dzieł znajdujących się w bibliotece, opisanych i ułożonych wg określonych zasad.

kodeks - jedna z form książki Jest to zbiór kart złączonych (szytych, klejonych) na jednym z brzegów nazywanym grzbietem książki. Forma ta, stosowana od II w. n.e., jest obecnie najpopularniejszą formą książki.

komputerowe systemy biblioteczne – specjalistyczne programy informatyczne automatyzujące procesy biblioteczne. W polskich bibliotekach szkolnych najpopularniejsze są systemy MOL i SOWA.

książka - dokument piśmienniczy myśli ludzkiej, raczej obszerny, w postaci publikacji wielostronicowej, o charakterze trwałym. Dzisiejsza postać książki wywodzi się od kodeksu, czyli kartek połączonych grzbietem, które wraz z rozwojem pergaminu zastąpiły poprzednią formę dokumentu piśmienniczego, czyli zwój.

księgozbiór podręczny - celowo dobrany i uporządkowany zestaw książek; wydzielony z

całości księgozbioru bibliotecznego i przeznaczony udostępniania w czytelni i pracowni

kwerenada – zapotrzebowanie użytkownika na informację indywidualną do biblioteki. Wymaga poszukiwania w katalogach i kartotekach bibliotecznych, bibliografiach oraz innych źródłach informacji

leksykon - to słownik zawierający wiadomości encyklopedyczne, czyli łączy on cechy encyklopedii i słownika

łam - w drukarstwie wiersze tekstu złożone na określoną szerokość, z których formowane są kolumny.

motto - cytat, aforyzm, sentencja przytoczona na początku książki, poszczególnego utworu, czasem rozdziału, nawiązująca do treści dzieła.

nakład - ilość jednorazowo wytłoczonych egzemplarzy jednego wydania. Wysokość nakładu książki ustala wydawca, opierając się na potrzebach czytelniczych.

notatka - to tekst o charakterze informacyjnym, nastawiony na przekaz danych, wyróżniający się zrozumiałością przedstawianych wiadomości: rzeczowością i zwięzłością. W notatce umieszczane są najważniejsze informacje w sposób skrótowy i uporządkowany. Gatunek ten przedstawia jakiś fakt, zawiera elementy streszczenia, opisu, opowiadania i charakterystyki. Tekst spójny i logiczny, opowiada o tym, co wydarzyło się w przeszłości. Konieczne jest nadanie tytułu.

obwoluta (łac. obvolvere, okrywać) - papierowa okładka zakładana na właściwą okładkę książki, posiadająca zagięte brzegi (skrzydełka) zachodzące na wewnętrzne strony okładzin okładki, stosowana w oprawie twardej. Jest drukowana tylko z jednej strony, stanowi ochronę okładki oraz spełnia funkcje informacyjno-reklamowe.

odsyłacz - znak graficzny (gwiazdka, litera lub liczba) odsyłająca czytelnika do przypisu, opatrzonego w bibliografiach, katalogach, indeksach, encyklopediach, słownikach itp.), prowadzący od określonego terminu do innego terminu lub grupy terminów w celu nadania poszukiwaniom właściwego kierunku; składa się ze zwrotów: zob. (zobacz), zob. też (zobacz też), por. (porównaj)

okładka - chroni książkę przed zniszczeniem, często podaje informację o autorze i tytule. Specjalnym rodzajem okładki jest obwoluta - papierowa ochrona książki pełniąca funkcję ozdobną, reklamową.

opaska - wąski nie dochodzący do 1/3 wysokości książki pasek papieru obejmujący jeden lub kilka egzemplarzy; jest opatrzona krótkim nadrukiem, ma na celu wzbudzenie zainteresowania czytelnika lub podkreślenie faktu wydania książki z okazji jakiejś rocznicy lub wydarzenia.

opis bibliograficzny - wymienione w ustalonej kolejności cechy dokumentu wyraźnie go charakteryzujące i odróżniające od innych dokumentów

opis katalogowy - dotyczy tylko jednego konkretnego egzemplarza znajdującego się w bibliotece. Jest on krótki i zwięzły.

pagina - liczba wskazująca numer kolejny strony; wiersz nad kolumną druku zawierający oprócz numeru strony powtórzenie tytułu dzieła, jego części lub rozdziału; w encyklopediach i słownikach zwykle pierwsze i ostatnie hasło strony.

papirus - (gr. pápyros →, łac. papyrus) - materiał pisarski, wyrabiany z włókien rośliny cibory papirusowej rosnącej w delcie Nilu. Papirus znany był już w starożytnym Egipcie od III tysiąclecia p.n.e. Większość informacji na temat papirusu zawdzięczamy Teofrastowi (IV/III w. p.Chr.), oraz Pliniuszowi Starszemu (I w. n.e.). pergamin - materiał pisarski wyrabiany ze skóry zwierząt; zaczął konkurować z papirusem w II w. p.n.e.

posłowie - krótki tekst umieszczony na końcu książki, napisany przez autora, redaktora lub wydawcę, wyjaśniający nie poruszone w książce, jednak związane z jej treścią zagadnienia; posłowie pochodzące od wydawcy zapoznaje czytelnika z technicznymi problemami wydania książki.

przypisy - objaśnienia lub uzupełnienie tekstu głównego, umieszczone u dołu odpowiedniej strony lub przy końcu książki (oznaczone wyznacznikami cyfrowymi lub znaczkami* odsyłaczami).

regulamin biblioteki - podstawa prawna określająca stosunek między biblioteką a czytelnikiem - ustala komu przysługuje prawo korzystania z biblioteki, ustala godziny otwarcia, podaje formalności jakich należy dopełnić przy zapisie, określa liczbę i okres wypożyczenia oraz sankcje w przypadku zagubienia lub zniszczenia książki.

reprint - powtórne wydanie dzieła z możliwie wiernym zachowaniem cech oryginału; również dodruk na tańszym papierze, opublikowany prze innego wydawcę; artykuły, eseje, prace wznowione oddzielnie, będące częścią większej całości

rewers – formularz do zamówienia książek oraz kontroli wypożyczeń.

sygnatura biblioteczna – umowne oznaczenie określające miejsce przechowywania dokumentu w bibliotece. W bibliotekach szkolnych może mieć symbol literowy lub cyfrowy według Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej.

seria wydawnicza - zespół samodzielnych publikacji dotyczących określonej dziedziny wiedzy, specjalności, formuły popularyzatorskiej itp., obejmujący książki różnych autorów, publikowane pod wspólnym nagłówkiem lub znakiem (logo). W nazwie serii wydawniczej określa się jej charakter i zakres.

skontrum (inwentaryzacja, rewizja zbiorów) - kontrola zbiorów bibliotecznych w oparciu o księgi inwentarzowe związana z ustaleniem faktycznego stanu zbiorów i   braków.

statystyka biblioteczna - dział statystyki mający za przedmiot stan i działalność poszczególnych bibliotek, sieci bibliotecznych i całego systemu bibliotecznego w kraju lub na świecie (określa ilość wypożyczeń, odwiedzin w czytelni, ilość udzielanych informacji itp.)

strona tytułowa - stronica książki zawierająca najważniejsze informacje: nazwisko i imię autora, tytuł książki, gdzie i kiedy książkę wydano, nazwisko i imię ilustratora, (tłumacza - jeśli książka jest tłumaczona z języka obcego).

sygnatura biblioteczna – umowne oznaczenie określające miejsce przechowywania dokumentu w bibliotece. W bibliotekach szkolnych może mieć symbol literowy lub cyfrowy według Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej.

tom - jednostka zastosowanego przez autora lub wydawcę podziału większego objętościowo dzieła, często wydania zbiorowego, encyklopedii itp.

trzon - część główna książki. Zawiera karty z tekstem ciągłym lub podzielonym na rozdziały, części. Może składać się z baśni, bajek czy opowiadań. Poszczególne strony są zazwyczaj ponumerowane.

tytulatura - dane o książce zawierające: nazwisko i imię autora lub współautorów, tytuł, adres bibliograficzny lub wydawniczy i dane dotyczące formy wydawniczej.

tytuł dzieła - nazwa książki lub poszczególnych jej rozdziałów; nazwa czasopisma, artykułu; w języku księgarzy: książka, dzieło.

UKD – Uniwersalna Klasyfikacja Dziesiętna - podział systematyczny o symbolice cyfrowej (0- 9).

unikat – jedyny zachowany egzemplarz albo dzieło wytłoczone w jednym egzemplarzu. V varia - rzeczy różne, teksty różnorodnej treści i charakteru, literackie i użytkowe, biblioteczne i archiwalne, razem wydane lub łącznie przechowywane.

winieta - ozdoba książki, nazwa wzięta od wici winnej, pierwotnie często stosowanej jako jeden z jej motywów roślinnych.

wolumin (wolumen) - w starożytności - zapisany zwój papirusu lub pergaminu; później - rękopisy, teksty oprawione w grubą księgę; współcześnie - tom, jednostka introligatorska, biblioteczna.

wydawnictwo informacyjne - wydawnictwo zawierające wiadomości z różnych dziedzin nauki lub życia, opracowane w układzie umożliwiającym szybkie dotarcie do poszukiwanej informacji; do tych wydawnictw należą encyklopedie, słowniki, leksykony, wykazy osobowe, bibliografie itp.

wyklejka - arkusz papieru służący do łączenia okładki z trzonem książki.

zakładka - tasiemka lub wstążka przymocowana do górnej kapitałki, wystająca poza dolny brzeg książki, służąca do zaznaczenia czytanej stronicy.

załącznik - uzupełnienie ściśle związane z przeznaczeniem treści dzieła. Najczęściej umieszczany pod opaską, w specjalnej kopercie albo wydany w oddzielnej broszurze.

zwój - najstarsza forma książki, znana od IV tysiąclecia p.n.e. Najwcześniejsze są zwoje papirusowe (Egipt, Grecja), następnie zwoje pergaminowe (Rzym, Bizancjum) i papierowe (Daleki Wschód). Tekst pisano na wewnętrznej stronie zwoju w kolumnach o szerokości ok. 35 9 znaków. Pełny tytuł dzieła (kolofon) umieszczano na końcu zwoju. Od II w. zwój był zastępowany przez kodeks.

źródło - rękopiśmienny lub drukowany tekst, który służy jako podstawa nowego wydania albo jest elementem pomocniczym przy krytyce tekstu.

żywa pagina - powtarzający się na każdej stronie, powyżej pierwszego wiersza, kolumny, skrócony tytuł dzieła, jego części, rozdziału lub treść stronicy; w encyklopediach i słownikach pierwsze albo pierwsze i ostatnie hasło występujące na danej stronie.

 Opracowano na podstawie:

  1. http://portalwiedzy.onet.pl/
  2. http://pl.wikipedia.org
  3. Encyklopedia
© 2017 Zespół Szkół Muzycznych nr 1 w Rzeszowie. All Rights Reserved.